เที่ยวภูฏาน งานระบำหน้ากากที่พาโรซอง และเทศกาลต่าง ๆ

พาโรซอง (Paro Dzong) 

         พาโรซองเป็นตัวอย่างที่สมบูรณ์แบบของสถาปัตยกรรมซองแบบภูฏานแท้ ๆ โดยเป็นป้อมปราการขนาดใหญ่ที่ผสมผสานระหว่างป้อมปราการ อาราม และศูนย์กลางการปกครองเข้าไว้ด้วยกัน ซองแห่งนี้สร้างขึ้นโดยไม่ใช้ตะปูแม้แต่ตัวเดียว แต่ใช้เทคนิคการประกอบไม้แบบโบราณที่สลับซับซ้อน ผนังหินที่หนาและแข็งแรง เสริมด้วยหน้าต่างไม้ที่แกะสลักอย่างประณีต และหลังคาทรงสูงที่ปกคลุมด้วยไม้ พาโรซองตั้งตระหง่านอยู่บนเนินเขาที่มองเห็นหุบเขาพาโรและแม่น้ำพาโรชู (Paro Chhu) ได้อย่างชัดเจน ซึ่งเป็นตำแหน่งที่มีความสำคัญทางยุทธศาสตร์เป็นอย่างยิ่งในการป้องกันการรุกรานจากภายนอกในอดีต ปัจจุบันพาโรซองยังคงทำหน้าที่เป็นศูนย์กลางการบริหารของเขตพาโร และเป็นที่ตั้งของสถาบันสงฆ์ประจำเขต เป็นหนึ่งในสถานที่ท่องเที่ยวภูฏานที่ได้รับความนิยมมากที่สุด อีกทั้งยังเป็นสถานที่จัดงานเทศกาลและพิธีกรรมทางศาสนาที่สำคัญต่าง ๆ โดยเฉพาะเทศกาลยิ่งใหญ่ประจำปีอย่างเทศกาลระบำหน้ากาก Tshechu (เชชู) เทศกาลทางศาสนาประจำปีที่มีความสำคัญอย่างยิ่งต่อชาวภูฏาน และยังเป็นเทศกาลที่ดึงดูดนักท่องเที่ยวจากทั่วทุกมุมโลกให้มาทัวร์ภูฏานกันค่ะ

เทศกาลระบำหน้ากาก Tshechu (เชชู) มหกรรมแห่งศรัทธาและสีสันแห่งภูฏาน

        เมื่อกล่าวถึงวัฒนธรรมภูฏาน นอกจากวัดวาอารามแล้วสิ่งที่หลายคนนึกถึงก็คืองานเทศกาลนั่นเองค่ะ ซึ่งเทศกาลระบำหน้ากาก Tshechu (เชชู) ที่พาโรซอง เป็นเทศกาลทางศาสนาประจำปีที่มีความสำคัญอย่างยิ่งต่อชาวภูฏาน อีกทั้งยังเป็นประสบการณ์อันน่าตื่นตาตื่นใจสำหรับนักท่องเที่ยวที่เดินทางมาทัวร์ภูฏาน ซึ่งคำว่า Tshechu (เชชู) หมายถึง "วันที่สิบ" บ่งบอกถึงวันที่จัดเทศกาลตรงซึ่งจะตรงกับวันที่สิบของเดือนตามปฏิทินจันทรคติของภูฏาน โดยมักจะจัดขึ้นเพื่อถวายเกียรติแด่ คุรุรินโปเช (Guru Rinpoche) หรือปัทมสัมภวะ (Padmasambhava) พระลามะผู้ที่นำพุทธศาสนาเข้าสู่ภูฏานในช่วงคริสต์ศตวรรษที่ 8 ซึ่งนอกจากการเผยแผ่พุทธศาสนาแล้ว ท่านมีชื่อเสียงเป็นอย่างยิ่งในเรื่องการปราบปีศาจและสิ่งชั่วร้าย โดยชาวภูฏานเชื่อกันว่าการได้ชมการเต้นระบำศักดิ์สิทธิ์ หรือที่เรียกว่า Cham ในงาน Tshechu สามารถชำระล้างบาป นำมาซึ่งบุญกุศล ความสงบสุข และความเจริญรุ่งเรือง เป็นเทศกาลประจำปีซึ่งเปิดโอกาสให้คนในท้องถิ่นได้มารวมตัวกัน เพื่อเฉลิมฉลอง พบปะสังสรรค์ และเสริมสร้างสายสัมพันธ์ในชุมชน อีกทั้งยังเป็นเวทีสำคัญในการถ่ายทอดประเพณี ศิลปะ และความเชื่อทางศาสนาจากรุ่นสู่รุ่น ผู้ที่เข้ามาร่วมงานจะแต่งกายด้วยเสื้อผ้าที่สวยที่สุด ซึ่งส่วนใหญ่แล้วผู้ชายจะแต่งกายด้วยชุดประจำชาติที่เรียกว่าโก (Gho) และผู้หญิงจะแต่งกายด้วยชุดประจำชาติ คิระ (Kira) พร้อมผ้าคลุมราชู (Rachu)  

การเต้นระบำหน้ากาก หรือ Cham 

        คือ หัวใจสำคัญของเทศกาล Tshechu การเต้นรำเหล่านี้ไม่ใช่เพียงการแสดง แต่เป็นการแสดงออกทางจิตวิญญาณที่ซับซ้อนและลึกซึ้ง โดยพระภิกษุและฆราวาสที่ได้รับการฝึกฝนมาอย่างดีจะสวมชุดเสื้อผ้าสีสันสดใส และสวมหน้ากากไม้ที่แกะสลักอย่างประณีต การเต้นรำแต่ละชุดก็จะมีความหมายและเรื่องราวที่แตกต่างกันออกไป โดยมักจะแสดงถึงเรื่องราวที่เกิดขึ้นในช่วงชีวิตของคุรุรินโปเช (Guru Rinpoche) เรื่องราวทางศาสนา การปราบปีศาจ การนำทางดวงวิญญาณไปสู่การตรัสรู้ หรือการแสดงออกถึงพลังของเทพเจ้าและสิ่งศักดิ์สิทธิ์

       การเต้น Cham แบ่งออกเป็นหลายประเภท เช่น การเต้นระบำของนักรบ (Pazaps Cham) แสดงถึงความแข็งแกร่งและความกล้าหาญ การเต้นระบำของกวาง (Shaw Cham) แสดงถึงการปราบปีศาจแห่งความหลงผิด การเต้นระบำกลอง (Drametse Nga Cham) จากอาราม Drametse ที่ได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นมรดกทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ของ UNESCO การเต้นระบำของ Atsara ตัวตลกที่มักปรากฏตัวในงานเทศกาล มีบทบาทในการสร้างความบันเทิงให้กับผู้ชม สร้างสีสันให้กับบรรยากาศของงานเทศกาล และบางครั้งก็แทรกสัจธรรมทางพุทธศาสนาด้วยอารมณ์ขันที่เสียดสี  

       การเข้าร่วมงานเทศกาลระบำหน้ากาก Tshechu จึงถือเป็นประสบการณ์ที่ล้ำค่าสำหรับนักท่องเที่ยวที่มาทัวร์ภูฏาน เป็นเทศกาลที่เราจะได้เห็นผู้คนแต่งกายด้วยชุดประจำชาติอันงดงาม สัมผัสพลังแห่งศรัทธาอันเข้มข้นที่มีมาตั้งแต่โบราณ และชื่นชมศิลปะการแสดงที่สืบทอดกันมาหลายช่วงอายุคน การวางแผนการเดินทางเที่ยวภูฏานให้ตรงกับช่วงเทศกาล Tshechu ก็จะช่วยเพิ่มมิติและประสบการณ์อันล้ำค่าให้กับการทัวร์ภูฏาน และเป็นโอกาสที่สำคัญสำหรับผู้ที่ต้องการสัมผัสวัฒนธรรมของภูฏานอย่างลึกซึ้งด้วยตนเอง 

งานระบำหน้ากากที่พาโรซอง (Paro Tshechu) 

        ต้องบอกว่าในบรรดาเทศกาล Tshechu ทั้งหมดในภูฏาน เทศกาลระบำหน้ากากที่พาโรซอง (Paro Tshechu) ถือเป็นหนึ่งในเทศกาลที่ยิ่งใหญ่และมีชื่อเสียงที่สุด เป็นเทศกาลที่ดึงดูดทั้งชาวภูฏานและนักท่องเที่ยวจากทั่วโลกให้มาชมความงดงามและสัมผัสพลังแห่งศรัทธาที่พาโรซอง โดยเทศกาลนี้จะจัดขึ้นเป็นประจำทุกปีในฤดูใบไม้ผลิ ซึ่งมักจะเป็นช่วงเดือนมีนาคมหรือเมษายนขึ้นอยู่กับปฏิทินจันทรคติ โดยเทศกาล Paro Tshechu จะจัดขึ้นเป็นเวลา 5 วัน ในแต่ละวันจะมีพิธีกรรมและการแสดงที่แตกต่างกันไป โดยไฮไลท์สำคัญของงานเทศกาลนี้ประกอบไปด้วยการเต้นระบำหน้ากาก (Cham) และการคลี่พระบฏผืนยักษ์ (Unfurling of the Thongdrol)  

การเต้นระบำหน้ากาก (Cham)

        แน่นอนว่าไฮไลท์ของงานเทศกาลก็คงหนีไม่พ้นการเต้นระบำหน้ากาก (Cham) นั่นเองค่ะ โดยพระภิกษุและชาวบ้านที่ได้รับการฝึกฝน จะสวมหน้ากากและเครื่องแต่งกายที่วิจิตรบรรจง ทำการเต้นรำเพื่อบอกเล่าเรื่องราวทางศาสนาและตำนานของคุรุรินโปเช ซึ่งการเต้นรำเหล่านี้ไม่เพียงแต่เป็นการแสดง แต่ยังเป็นการทำสมาธิและการปฏิบัติทางจิตวิญญาณ การเต้นรำมีหลากหลายรูปแบบ  เช่น Guru Tshengye ระบำเทพ 8 ปางของพระคุรุรินโปเช แสดงถึงพระพุทธะในรูปแบบต่าง ๆ Ging and Tsholing การเต้นระบำของผู้พิทักษ์แห่งธรรมะ Shana Cham ระบำของนักบวชสวมหน้ากากสีดำ หรือที่เรียกกันว่า Dance of the Black Hat (ระบำหมวกดำ) เป็นการขับไล่วิญญาณชั่วร้าย Raksha Mangcham ระบำของเหล่าหัวกระโหลก แสดงถึงการปล่อยวางจากความกลัวตาย Durdag Cham ระบำเทพแห่งความตาย ที่แสดงถึงความไม่เที่ยงของชีวิต การเต้นรำแต่ละชุดก็มีจังหวะเฉพาะ โดยจะใช้เครื่องดนตรีท้องถิ่นประกอบกับเพลงพื้นบ้านดั้งเดิม และใช้ท่าทางที่มีความหมายเชิงสัญลักษณ์อันลึกซึ้ง

การคลี่พระบฏผืนยักษ์ (Unfurling of the Thongdrol)

        พิธีที่สำคัญที่สุดและเป็นไฮไลท์สุดยอดของเทศกาล Tshechu คือการคลี่พระบฏผืนยักษ์ที่เรียกว่า "ธงดรอล" (Thongdrol) หรือภาพแบบม้วนซึ่งเป็นพระบฏขนาดใหญ่ ที่มีความกว้างและความสูงหลายสิบเมตร ปักเป็นรูปคุรุรินโปเชปางต่าง ๆ ของพระองค์ หรือพระพุทธรูปสำคัญอื่น ๆ พิธีนี้จะจัดขึ้นในรุ่งเช้าของวันสุดท้าย (วันที่ห้า) โดยจะทำการคลี่เปิดผ้าในช่วงเช้าตรู่ก่อนที่แสงอาทิตย์จะตกกระทบผืนผ้า ชาวภูฏานเชื่อกันว่าการได้เห็นธงดรอลเพียงครั้งเดียวในชีวิต ก็สามารถชำระล้างบาปทั้งหมด ได้รับบุญสูงสุดในชีวิต และนำมาซึ่งการตรัสรู้ โดยธงดรอลจะถูกคลี่ออกเพียงไม่กี่ชั่วโมงเท่านั้นก่อนที่จะพับเก็บไปจนถึงปีถัดไป ซึ่งผู้คนก็จะเดินทางมารอชมพิธีนี้กันตั้งแต่ก่อนรุ่งสางเลยค่ะ  

       สำหรับพิธีกรรมและกิจกรรมอื่น ๆ ที่น่าสนใจในเทศกาล Tshechu ได้แก่ การถวายเครื่องบูชาและการสวดมนต์โดยพระสงฆ์ตลอดทั้งวัน ในขณะที่ผู้คนจะแต่งกายด้วยชุดประจำชาติที่ดีที่สุดและประดับประดาด้วยเครื่องประดับแบบดั้งเดิม ทำให้บรรยากาศของงานเทศกาลเต็มไปด้วยสีสันและความสวยงามน่าตื่นตาตื่นใจ รอบ ๆ บริเวณงานเทศกาลมักจะมีตลาดเล็ก ๆ สำหรับขายอาหาร เครื่องดื่ม และของที่ระลึกท้องถิ่น ใครที่มาทัวร์ภูฏานแล้วอยากสัมผัสกับชาวท้องถิ่นแท้ ๆ ตื่นตาตื่นใจไปกับเทศกาลที่สำคัญและยิ่งใหญ่ที่สุดของประเทศ ไม่ควรพลาดเทศกาลนี้เป็นอย่างยิ่งค่ะ 

• ทำการจองล่วงหน้า หากวางแผนเที่ยวภูฏานในช่วงเทศกาล Paro Tshechu แนะนำให้จองตั๋วเครื่องบิน ที่พัก และทัวร์ภูฏานล่วงหน้ากันหลายเดือนหน่อยค่ะ เนื่องจากเป็นช่วงที่นักท่องเที่ยวหลั่งไหลเข้ามาจำนวนมาก
• ตรวจสอบปฏิทินเทศกาล เนื่องจากเทศกาลต่าง ๆ ในภูฏานนั้น จะจัดขึ้นตามปฏิทินจันทรคติของภูฏาน วันที่จัดงานจึงมีความแตกต่างกันออกไปในแต่ละปี แนะนำให้ตรวจสอบปฏิทินเทศกาลประจำปีล่วงหน้าของภูฏานกันก่อนค่ะ   
• เตรียมเสื้อผ้าเครื่องแต่งกายที่สุภาพ การเข้าร่วมงานเทศกาล Paro Tshechu ควรแต่งกายด้วยเสื้อผ้าที่สุภาพ เสื้อผ้าต้องคลุมเข่าและไหล่ เพื่อให้เหมาะสมกับการเข้าชมสถานที่และร่วมพิธีทางศาสนา  
• เตรียมพร้อมสำหรับฝูงชน ต้องบอกว่าเทศกาลนี้มีผู้คนเข้าร่วมเป็นจำนวนมากค่ะ ดังนั้นจึงควรเผื่อเวลาสำหรับการเดินทาง และเตรียมตัวสำหรับการยืนชมการแสดงที่เต็มไปด้วยฝูงชนคับคั่ง
• เคารพประเพณี ควรให้ความเคารพกฎระเบียบและประเพณีท้องถิ่น เช่น ไม่ส่งเสียงดังขณะมีการประกอบพิธี ไม่แสดงพฤติกรรมที่ไม่เหมาะสม เป็นต้น 

เทศกาลTshechu เป็นเทศกาลที่จัดขึ้นในหลาย ๆ เมืองของภูฏาน ซึ่งนอกจากงานระบำหน้ากากที่พาโรซอง (Paro Tshechu) ก็ยังมีอีกหลายเมืองที่มีการจัดเทศกาลด้วยเช่นกัน ที่เด่น ๆ ก็ได้แก่

• Thimphu Tshechu จัดขึ้นในฤดูใบไม้ร่วงประมาณเดือนกันยายนหรือตุลาคมของทุกปี จัดขึ้นที่ Trashi Chhoe Dzong ซึ่งเป็นพระราชวังและศูนย์กลางราชการ มีการเต้นระบำ Cham ที่หลากหลายและพิธีกรรมทางศาสนาที่สำคัญ
• Punakha Tshechu จัดขึ้นที่พูนาคาซอง (Punakha Dzong) ในช่วงต้นฤดูใบไม้ผลิ ประมาณเดือนกุมภาพันธ์หรือมีนาคม มีการแสดงระบำหน้ากากและพิธีกรรมต่าง ๆ ที่งดงามด้วยฉากหลังของพูนาคาซองอันยิ่งใหญ่
• Wangdue Phodrang Tshechu จัดขึ้นที่ วังดู โพดรัง (Wangdue Phodrang Dzong) ในช่วงฤดูใบไม้ร่วงประมาณเดือนกันยายน โดยมีไฮไลท์คือ "Raksha Mangcham" หรือระบำวัว ที่เป็นเอกลักษณ์ของภูมิภาคนี้ 
• Kurjey Tshechu จัดขึ้นที่ วัดกูร์เจ ลาคัง (Kurjey Lhakhang) ในเมืองบุมทัง (Bumthang) ในช่วงฤดูร้อนประมาณเดือนมิถุนายน เพื่อรำลึกถึงรอยประทับกายที่คุรุรินโปเชได้ประทับไว้ในถ้ำศักดิ์สิทธิ์ของวัด มีการเต้นระบำและพิธีกรรมที่เกี่ยวข้องกับการปราบปีศาจ
• Gangtey Tshechu หรือ Black Necked Crane Festival จัดขึ้นที่อารามกังเตย์ (Gangtey Monastery) ในหุบเขาพอบจิกา (Phobjikha Valley) ประมาณช่วงปลายฤดูใบไม้ร่วงหรือประมาณเดือนกันยายน ที่นี่เป็นงานเทศกาลระบำหน้ากากที่ค่อนข้างเงียบสงบกว่าที่อื่น แต่ก็เต็มเปี่ยมไปด้วยความศักดิ์สิทธิ์ 
• Druk Wangyel Tshechu เทศกาลพิเศษที่จัดขึ้นโดยกองทัพภูฏานแทนที่จะเป็นพระภิกษุหรือฆราวาส เพื่อยกย่องความเป็นผู้นำที่ชาญฉลาดของสมเด็จพระราชาจิกมี ซิงเย วังชุก พระมหากษัตริย์องค์ที่ 4 ของภูฏาน นอกจากนี้ยังเฉลิมฉลองความพยายามอย่างต่อเนื่องของกองทัพภูฏานในการปกป้องอธิปไตยและความมั่นคงของประเทศ จัดขึ้นใกล้กับช่องเขา Dochula จุดชมวิว 108 สถูป โดยมีฉากหลังเป็นเทือกเขาหิมาลัยอันงดงาม
• Jambay Lhakhang Drup เทศกาลที่มีความศักดิ์สิทธิ์และมีชื่อเสียงในเรื่อง "Mewang" หรือระบำไฟ (fire dance) ที่ผู้เข้าร่วมต้องกระโดดข้ามกองไฟเพื่อชำระล้างบาป และมีการเต้นระบำ "Tercham" ซึ่งเป็นการเต้นระบำหน้ากากเปลือยโดยพระสงฆ์บางรูปที่ปกปิดเพียงน้อยนิด สื่อถึงการปล่อยวางจากกิเลส ที่ถือว่าศักดิ์สิทธิ์อย่างยิ่ง โดยจัดขึ้นที่วัดจัมปา ลาคัง (Jambay Lhakhang) เมืองบุมทัง (Bumthang) ในช่วงปลายฤดูใบไม้ร่วง (ตุลาคมหรือพฤศจิกายน)
• Trongsa Tshechu จัดขึ้นที่ Trongsa Dzong ซึ่งเป็นซองใหญ่ที่สุดของภูฏาน และเป็นต้นกำเนิดของราชวงศ์วังชุก การแสดงระบำมีความประณีต เต็มไปด้วยความขลัง และมีการคลี่ Thongdrol ผ้าพระบฏยักษ์อันศักดิ์สิทธิ์ในวันสุดท้าย

        นอกจากงานระบำหน้ากาก (Tshechu) แล้ว ภูฏานยังมีการจัดงานเทศกาลอื่น ๆ ที่น่าสนใจอีกมากมาย ซึ่งหมุนเวียนกันจัดขึ้นตลอดทั้งปีในภูมิภาคต่าง ๆ โดยงานเทศกาลที่จัดขึ้นในแต่ละแห่งก็ล้วนมีความสำคัญและเอกลักษณ์เฉพาะตัว การวางแผนทัวร์ภูฏานให้ตรงกับงานเทศกาลเหล่านี้ ก็จะช่วยเพิ่มความน่าสนใจและเพิ่มสีสันให้กับการเดินทางได้เป็นอย่างมากเลยค่ะ ยกตัวอย่างงานเทศกาลที่น่าสนใจ เช่น   

• Punakha Dromchoe เทศกาลเก่าแก่ที่มีความสำคัญทางประวัติศาสตร์ โดยมักจะจัดขึ้นในช่วงต้นฤดูใบไม้ผลิประมาณเดือนกุมภาพันธ์หรือมีนาคม บริเวณพูนาคาซอง (Punakha Dzong) มีการแสดงซึ่งจำลองการสู้รบกับกองทัพทิเบตที่พูนาคาซองในศตวรรษที่ 17
• Haa Summer Festival จัดขึ้นที่หุบเขาฮา (Haa Valley) ในช่วงเดือนกรกฎาคม เป็นเทศกาลเฉลิมฉลองวัฒนธรรมของชนเผ่า Nomad หรือชนเผ่าเร่ร่อน มีกิจกรรมพื้นบ้าน เช่น การแข่งยิงธนู ทำเนยตัดจากนมจามรี (Yak) เป็นต้น 
• Rhododendron Festival เทศกาลกุหลาบพันปีหรือดอก Rhododendron จัดขึ้นเพื่อเฉลิมฉลองการบานสะพรั่งของดอกกุหลาบพันปีในฤดูใบไม้ผลิ ในสวนพฤกษศาสตร์ Lampelri ซึ่งอยู่ห่างจากทิมพูประมาณ 35 กิโลเมตร มีกุหลาบพันปีจัดแสดงกว่า 46 สายพันธุ์ นอกจากนิทรรศการดอกกุหลาบพันปีแล้ว ยังมีการแสดงวัฒนธรรมและอาหารท้องถิ่น การแข่งขันกีฬาแบบดั้งเดิม การเต้นรำพื้นเมือง เป็นต้น 
• Matsutake Mushroom Festival ภูฏานมีชื่อเสียงมากในด้านการเก็บเกี่ยวเห็ดในช่วงกลางเดือนสิงหาคม โดยเฉพาะเห็ดมัตสึเกะ จัดขึ้นที่ Genekha ในเมืองทิมพูและหุบเขา Ura ในเมือง Bumthang มีการจัดแสดงเห็ดพื้นเมืองและผลิตภัณฑ์ท้องถิ่นอื่น ๆ รวมไปถึงการเก็บเห็ดในป่าและเนินเขาที่อุดมสมบูรณ์